صورت فلکی

سفرهای علمی

ستارگان آنقدر دور هستند که طول عمر انسان برای مشاهده حرکات آنها نسبت به یکدیگر با چشم کافی نیست.چنین به نظر می آید که آنها در گنبد آسمان محکم میخ شده اند یاثابت هستند وبه این خاطر بر خلاف سیاره ها که متحرکند ثوابت نامیده می شوند.وضعیت آنها در آسمان نسبت به یکدیگر همواره شکل ها وانگاره های ثابتی را می سازند که به آنها صورتهای فلکی گفته می شود.

این صورتهای فلکی در زمان ایرانیان،مصریان باستان،بابلی ها،یونانیان،هندیها،رومی ها،چینی ها،بومیان قاره آمریکا ودیگر اقوام نیز همانگونه به نظر می آمدند که امروزه دیده می شوند.پیشینیان ما هزاران سال پیش آنها رابا دقت نظاره می کردند ونام خدایان قهرمانان وجانوران را به آنها می دادند.بسیاری از صورتهای فلکی از قبیل عقرب یا اسد خود گویای آن هستندکه چرا چنین نام گرفته اند ولی در برخی دیگر به زحمت می توان رابطه ای میان شکل ونام آنها یافت.امروزه ۸۸ صورت فلکی را می شناسیم.شماری از آنها حتی ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در کنار رودهای دجله وفرات شناخته شده بودند تعدادی هم در دوران یونان باستان به آنها اضافه شدند.قدیمی ترین وتاحدودی کامل ترین شرح وتوصیف کنبد ستارگان که در اختیار ماست به حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد در آن زمان ۴۳ صورت شناخته شده بودند.

صورتهای فلکی نامی فارسی یا عربی و یا نامی لاتین دارند علاوه بر این نام هر صورت فلکی با حروفی مخفف هم شناخته می شود مانند نام صورت فلکی قوس در زبان لاتین ساگیتاریوس بوده ونشانه مخفف آن هم sgr می باشد.

بعد از معرفی تعدادی صورت فلکی پیشینیان توسط بطلمیوس در قالب کتاب المجسطی(شامل مشخصات ۱۰۰۰ ستاره وبه شکل ۴۸ صورت فلکی)؛در اوایل قرن ۱۷ جان بایر ستاره شناس مشهور ۱۲ ازصورتهای فلکی جنوبی(که از محل زندگی او در نیمکره شمالی قابل مشاهده نبودند) را به نام جانوران افسانه ای وعجیب وغریب نام گذاری ومعرفی کرد.پرنده بهشتی- طوفان-سیمرغ یا پرنده آتشین و ماهی پرنده از این دسته اند.اما نام جانوران واقعی از جمله آفتاب پرست و درنا نیز بر صورت های فلکی نهاده شد.هموطن معاصر او یعنی یاکوب بارچ سه صورت فلکی را اضافه نمود.در سال ۱۶۸۷ یوهانس هولیوس هفت صورت فلکی را معرفی نمود سپس در سال ۱۷۵۰ ستاره شناس فرانسوی لاسال (Lasaille )بعد از یک مسافرت به مناطق جنوبی آفریقااسامی تعداد ۱۴ صورت فلکی را به فهرست اضافه نمود.به این ترتیب بود که صورتهای فلکی سکستان-قلم حجاری یا اسکنه- میکروسکوپ و سه پایه نقاشی در آسمان نیمکره جنوبی ثبت شدند.تپه کوه یا میز کوهکه نام کوهی مشهور در کشور آفریقای جنوبی است نیز در میان اسامی قرار گرفت.

تا قبل از سال ۱۹۳۰ هرکسی هرقسمتی از آسمان را به طوردلخواه می توانست به هر اسمی بنامد ودر نتیجه هیچگونه مرز تعریف شده ای در اطراف صورتهای فلکی وجود نداشت لذا برای رفع شبهه وایجاد یگانگی ستاره شناسان در این سال تصمیم گرفتند که نامهای خاصی(به زبان لاتین ) به همراه مرزی مشخص برای کلیه صورتهای فلکی انتخاب کنند.این همان حدود واسمهایی است که امروزه در سطح جهان پذیرفته شده است.

نکته مهم : بدلیل حرکات خاص وذاتی ستارگان شکل ظاهری صورتهای فلکی طی دهها یا صدها هزار سال تغییر می کند. البته مرزهای تعریف شده آنها تغییر نمی کند.براین اساس ستاره هایی هستند که به دلیل حرکت ذاتی خود در میان صورتهای فلکی از این صورت به صورت دیگر می روند.

آیا می توان در یک شب تمام صورتهای فلکی را مشاهده کرد؟ جواب منفی است

چراکه :

۱-بدلیل نور شدید خورشید تعدادی از آنها در روشنایی روز قرار گرفته و قابل مشاهده نمی باشند .برای دیدن این صورتها باید چند ماهی صبر کرد تا در نتیجه چرخش زمین بدور خورشید ؛خورشید از آن منطقه آسمان دور شود .

۲- در هر لحظه تنها نیمی از کره آسمان در بالای افق قرار دارد یعنی در هر لحظه نیمی از ۸۸ صورت فلکی قابل مشاهده هستند.بعد از گذشت هر ساعتی بعداز غروب خورشید در سمت شرق صورتهای فلکی جدید ظاهر می شوند وصورتهای فلکی دیگری هم در سمت غرب غروب کرده وناپدید میشوند .این داستان ادامه دارد تا زمان طلوع خورشید در شرق آسمان.البته این مسئله در مورد صورتهای فلکی حول قطبی مصداق ندارد.

۳-با توجه به مکان شما در روی کره زمین همواره تعداد مشخصی صورت فلکی قابل مشاهده است و هرچقدر صبر کنید نمی توانید تعدادی را ببینید.یعنی بعضی از صورتهای فلکی از افق مکان شما هرگز طلوع وغروب نمی کنند.برای دیدن این صورتهای فلکی باید به مناطق جنوبیتر کره زمین برای مثال باید به منطقه استوا سفر کنید.برای مشخص کردن صورتهای فلکی ای که از منطقه شما قابل مشاهده نیستند (اگر در نیمکره شمالی زمین ساکن هستید)عرض جغرافیایی محلتان را از عدد ۹۰ کم کنید. ستاره هایی که میل آنها از این مقدار منفی تر(کوچک تر) است از مکان شما قابل مشاهده نخواهند بود بدین طریق بکمک یک نقشه ستاره ای کل آسمان می توانید نامهای صورتهای فلکی غیر قابل مشاهده از مکانتان را پیدا کنید.

در زیر نام صورت‌های فلکی آورده شده است :

ردیف	نام صورت فلکی	علامت لاتین	نام لاتین	بهترین زمان مشاهده در آسمان
1	آندرومدا، شاهزاده، زن در زنجیر، امراه المسلسله	And	Andromeda	آبان
2	اژدها، تِنین	Dra	Draco	تیر
3	اسب بالدار، فَرَس اعظم	Peg	Pegasus	مهر
4	اسد، شیر	Leo	Leo	فروردین
5	اکلیل شمالی، تاج شمالی، افسر شمالی	CrB	Corona Borealis	تیر
6	برساوش، قهرمان	Per	Perseus	دی
7	تازی‌ها، سگ‌های شکاری	CVn	Canes Venatici	اردیبهشت
8	تکشاخ	Mon	Monoceros	اسفند
9	ثور، گاو	Tau	Taurus	دی
10	جام، پیاله، باطیه، معلف	Crt	Crater	اردیبهشت
11	غراب، کلاغ، زاغ	Crv	Corvus	اردیبهشت
12	جبار، شکارچی	Ori	Orion	بهمن
13	جَدی، بز دریایی، بزغاله، بز ماهی	Cap	Capricornus	شهریور
14	جوزا، دو پیکر	Gem	Gemini	اسفند
15	حَمَل، بره، گوسفند	Ari	Aries	آذر
16	حوا، مارافسای، حامل مار	Oph	Ophiuchus	مرداد
17	حوت، ماهی	Psc	Pisces	آبان
18	حوت جنوبی، ماهی جنوبی	PsA	Piscis Austrinus	مهر
19	خرگوش، اَرنَب	Lep	Lepus	بهمن
20	دب اصغر، خرس کوچک	UMi	Usra minor	تیر
21	دب اکبر، خرس بزرگ	UMa	Usra major	فروردین
22	دجاجه، قو	Cyg	Cygnus	قو
23	دلفین	Del	Delphinus	شهریور
24	دلو، ریزنده آب	Aqr	Aquarius	مهر
25	ذات الکرسی، ملکه، خداوند کرسی	Cas	Cassiopeia	آبان
26	روباه، روباهک	Vul	Vulpecula	شهریور
27	زرافه، شترگاوپلنگ	Cam	Camelopardus	بهمن
28	سپر	Sct	Scutum	مرداد
29	سرطان، خرچنگ	Cnc	Cancer	اسفند
30	سکستان، ذات السدس، سکستانت	Sex	Sextans	فروردین
31	سنبله، دوشیزه	Vir	Virgo	خرداد
32	سوسمار، مارمولک، بزمجه	Lac	Lacerta	مهر
33	سهم، تیر، پیکان	Sga	Sagitta	شهریور
34	سیاهگوش	Lyn	Lynx	اسفند
35	شلیاق، چنگ رومی	Lyr	Lyra	مرداد
36	شیرکوچک، اسد اصغر	LMi	Leo minor	فروردین
37	عقاب	Aql	Aquila	شهریور
38	عقرب، کژدم	Sco	Scorpius	تیر
39	عوا، گاوران	Boo	Bootes	خرداد
40	قطعه الفرس، اسب کوچک، پاره اسب، پونی	Equ	Equuleus	شهریور
41	قوس، کماندار، نیم اسب	Sgr	Sagittarius	مرداد
42	قیطس، هیولای دریایی، نهنگ	Cet	Cetus	آذر
43	قیفاووس، سلطان	Cep	Cepheus	مهر
44	کلب اصغر، سگ کوچک	CMi	Canis minor	اسفند
45	کلب اکبر، سگ بزرگ	CMa	Canis major	بهمن
46	کوره، تنور	For		آذر
47	گیسوی برنیکه، موی برنیکه	Com	Coma Berenices	اردیبهشت